Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru şekli
- Tam Hukuk Arabuluculuk Hizmetleri
- 7 Ağu 2020
- 4 dakikada okunur
Geçen haftaki yazımızda Anayasa Mahkememize (AYM) bireysel başvuru hakkında bilgi vermiştik. Bu kez de sizlere, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) başvuru hakkında bilgi vermeye çalışacağım.
AİHM, devletimizin de taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile kabul edilmiş temel hak ve özgürlüklerin korunması için 1959 yılında kurulmuş uluslararası bir yargı kurumudur.
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle AİHS’nin hukukumuzdaki yerine bakmamız gerekir.
2017 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçilmiş ve bunun sonucu olarak da hukuki mevzuat hiyerarşisi;
T.C. Anayasası,
Kanunlar / Uluslararası Andlaşmalar,
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri,
Yönetmelikler,
Genelgeler
şeklini almıştır ([1]).
Anayasa m.90 “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”
Türkiye Cumhuriyeti, AİHS’nin ve sözleşmeye bağlı olarak çıkartılan birçok protokolün tarafıdır ([2]). AİHS ve Türkiye tarafından usulüne uygun olarak onaylanmış protokoller, temel hak ve özgürlükler açısından kanun hükmünde olup, aynı temel hak ve özgürlükler konusunda kanunlardaki düzenlemelerden önce gelmektedir.
AİHS ile kabul edilmiş olan temel hak ve özgürlüklerin ihlali gerekçesiyle AİHM’ne başvurulabilmesi için öncelikle iç hukuk yollarının tüketilmiş olması gerekir.
Başvuru, AİHM’nin resmi web sayfası olan www.echr.coe.int adresinden indirilecek Türkçe başvuru formu doldurularak yapılır.
AİHM’ne kimlerin başvurabileceği AİHS m. 34 de “Bu Sözleşme veya protokollerinde tanınan haklarının Yüksek Sözleşmeci Taraflar’dan biri tarafından ihlal edilmesinden dolayı mağdur olduğunu öne süren her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş veya kişi grupları Mahkeme’ye başvurabilir.”
Madde metninden anlaşıldığı üzere AİHS gereğince korunan bir hakkının ihlal edildiğini düşünen,
Gerçek kişiler, vefat etmiş ise mirasçıları,
Şirketler,
Dernek, vakıf, siyasi partiler,
Hatta sözleşmenin tarafı devletler birbirine karşı,
Başvuruda bulunabilir. Şirketler, dernekler, vakıflar, siyasi partiler sadece kendilerine yönelik hak ihlallerine karşı başvurabilirler. Üyeleri için başvuramazlar. AİHM sadece yaşam hakkı, işkence, kötü muamele konusunda yakınlarının başvurusunu kabul etmektedir. Ancak yakını kavramını medeni hukukla sınırlı ve dar yorumlamak gerekir.
AİHM, maddi ve manevi zarar ile giderlere hükmeder. Ulusal mahkemelerin kararlarını iptal etme, değiştirme ya da değiştirerek onama yada yargılamanın yenilenmesi (ceza davası hariç) gibi bir yetkisi yoktur. Hükmedilecek giderler (posta, telefon, fotokopi, tercüme, ödenmiş mahkeme harçları gibi) gerçek giderler ile avukatlık sözleşmesi veya avukatın mesaisi dikkate alınarak karar altına alınır.
AİHM tarafından verilecek kararın kesinleşmesini takiben, Başvurucuya ödemenin 3 (üç) ay içinde yapılması gerekir. Gecikme halinde Avrupa Merkez Bankasının asgari borç verme faizine yüzde 3 ilave edilerek faiziyle birlikte ödenmesi gerekir.
AİHM’ne başvuru sadece posta veya kargo yoluyla mümkündür. Ya da doğrudan başvurulabilir. Sadece tedbir talepleri için faks kabul edilmektedir. Başvuru adresi:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
67075 STRASBOURG CEDEX
FRANCE
AİHM, bir istinaf veya temyiz merci değildir. İkincil bir yargı yoludur. Konu itibariyle koruma altında olmayan veya dayanağı bulunmayan yada hakkın kötüye kullanılmasına yönelik başvurular ile önemsiz zararlara yönelik başvurular için kabul edilemezlik kararı verilmektedir.
AİHS’nin 35’inci maddesi gereğince iç hukuk yollarının tüketilmesinden itibaren başvuru süresi 6 (altı) aydır. Her ne kadar bu süre 15 numaralı Protokolle 4 (dört) aya indirilmiş ise de, bu protokol henüz tüm taraf ülkelerce kabul edilmediğinden henüz yürürlüğe girmemiş olup, başvuru suresi halen 6 (altı) aydır.
Nihai karardan kast edilen AYM kararıdır. Başvuru süresi, AYM kararının tebliğinden itibaren altı aydır. Türkiye’deki tatillerin veya son günün hafta sonuna gelmesi süreyi kesmez. Başvurunun postaya veya kargoya verildiği tarih, başvuru tarihi sayılır.
AİHM’ne bireysel başvurularda sunulan yetki belgeleri ve vekaletname dikkate alınmaz. Başvuru belgesindeki yetki kısmının doldurulması, hem asil hem de temsilciler tarafından imzalanması gerekir. Başvurucunun birden fazla avukatı var ise iletişim için tek bir avukatın seçilmesi gerekir. Başvurular ücretsizdir.
Yargılamanın her aşamasında Taraflar veya AİHM dostane çözüm teklifinde bulunabilir. Dostane çözüm olması halinde hazırlanan protokol gizli tutulur ve yayımlanmaz. Dostane çözümün icrası, Bakanlar Komitesinin denetimi altındadır.
Hükümette çözüm için bir deklarasyon sunabilir. Mahkeme davayı dostane çözüm prosedürü altında inceler ve kayıttan düşürebilir.
Dostane çözüm veya hükümet deklarasyonu neticesinde davanın düşürülmesi, hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi nedenidir.
5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu m. 311/1-(f) ve 311/2
(1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış bir dava, aşağıda yazılı hâllerde hükümlü lehine olarak yargılamanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülür:
f) Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi. Bu hâlde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir.
(2) Birinci fıkranın (f) bendi hükümleri, 4.2.2003 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile, 4.2.2003 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek kararlar hakkında uygulanır.
AİHM’nde hükümet dışı kuruluşlar ya da başka bir devlet yargılamaya katılabilir. Hatta Mahkeme Başkanı, başvurucu dışında davada taraf olmayan herhangi bir kişi ya da davalı devlet dışında Sözleşmeye taraf olan herhangi bir devleti, davayla ilgili yazılı görüş sunmaya veya duruşmalara katılmaya davet edebilir. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserinin de davaya katılma hakkı bulunmaktadır
AİHM, davanın konusu olayları açıklığa kavuşturmak için, ilgili ülkelerde soruşturma görevleri yürütebilir. İstisnai olarak duruşma açabilir, bilirkişi incelemesi yaptırabilir. Başvurucunun talebi halinde, mahkeme kararında ve kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulmasına karar verebilir.
Başvuruda, başvuru belgesinin eksiksiz doldurulması ve evrakların eksiksiz eklenmiş olması çok önemlidir. Eksiklik halinde süre verilmeyip idari ret kararıyla başvuru geçersiz sayılmaktadır. Hakkında idari ret kararı verilen başvuru iade edilmez ya da saklanmaz, imha edilir. Mahkemeden gelen ret mektubunda idari reddin sebebi belirtilir.
İdari ret, başvuru için gerekli olan 6 aylık süreyi kesmez. 6 aylık süre dolmadan tekrardan başvuru yapılması gerekir. Sadece başvurucunun tutuklu olması, avukatın müvekkiliyle görüşemiyor olması, başvurucunun engelli veya yaşlı olması gibi nedenlerle belgelere ulaşılamaması mücbir sebep sayılmaktadır. Kabul edilmezlik kararı verilmesini takiben 1 yıl sonra evraklar imha edilmektedir.
Kabul edilmezlik kararlarına karşı itiraz yolu kapalıdır.
Başvuru üzerine bir başvuru numarası gelmektedir. Bu başvuru numarası kullanılarak http://app.echr.coe.int/SOP/index.aspx?lg=tur linkinden dosyanın hangi aşamada olduğu izlenir.
www.hudoc.echr.coe.int arama motoru ile mahkemenin örnek kararlarına ulaşılabilir.
[1] https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/izleme-degerlendirme-db/egitim-rehberi/egitim_rehberi.pdf?type=file [2] Ankara Barosu, Avukatlar İçin Karşılaştırmalı AYM-AİHM Kabul Edilebilirlik Rehberi, 2019, Sayfa 12. Yazıda genel olarak bu çalışmadan yararlanılmıştır.
AV. Bahattin Çelik
06.08.2020
Yenigün Gazetesinde basıldığı gibi taşınmıştır.
Comentários